Chặng nước rút khó khăn

Chiến Thắng Ô tô là một trong những mặt hàng vận dụng thuế nhập cảng 0% trong ASEAN. Ảnh: Quốc Hùng. (TBKTSG) - Khi bàn luận vớiTBKTSGtại Hà Nội cuối tuần trước về việc liệu ASEAN có thể hoàn thành đích thiết lập một thị trường chung vào năm 2015, Tổng thư ký ASEAN Lê Lương Minh đã đại quát: “Vẫn còn rất nhiều việc phải làm trong vòng hai năm rưỡi”. >>> AEC nhìn từ doanh nghiệp >>> Hướng tới Cộng đồng kinh tế ASEAN Từ AFTA đến AEC Mặc dầu rất lạc quan khi cho biết “các nước hiện đã thực hành được 77,8% kế hoạch tổng thể trong lộ trình thành lập Cộng đồng kinh tế ASEAN”, nhưng Tổng thư ký ASEAN Lê Lương Minh cũng không giấu sự lo âu khi đề cập tới thời hạn và tiến độ để đạt đích này. Ông dùng từ “rất lớn” để nói về những phần việc phải hoàn tất từ nay đến năm 2015 và cho rằng những phần việc còn lại phải khai triển là những thứ “khó khăn hơn”, đòi hỏi các nước phải “chũm nhiều hơn” và “chừng độ cam kết cao hơn”. Cách đây hơn hai thập kỷ, năm 1992, các nhà lãnh đạo ASEAN (khi đó chỉ gồm sáu nước) đã có sáng kiến thành lập một khu vực thương mại tự do để tăng cường năng lực sản xuất và khả năng cạnh tranh của các nước trong khối ASEAN (AFTA). Ngay sau khi AFTA được khởi động với các nội dung chủ yếu là cắt giảm thuế, loại bỏ các hàng rào phi thuế và hài hòa các thủ tục thương chính, thương mại giữa các nước ASEAN đã tăng đáng kể từ 430 tỉ đô la Mỹ (1993) lên hơn 2.300 tỉ đô la vào năm 2011. Xuất khẩu và du nhập trong ASEAN cũng tăng đáng kể lần lượt từ 223 tỉ đô la Mỹ lên hơn 1.200 tỉ đô la và từ 430 tỉ đô la lên 1.100 tỉ vào cùng thời kỳ (1) . Nối tiếp thành công đó, năm 2007, ASEAN “nâng cấp” AFTA thành Cộng đồng kinh tế (AEC) với mục tiêu đưa cả khu vực thành một thị trường chung vào năm 2015, dựa trên năm nguyên tố cơ bản về tự do lưu chuyển gồm: hàng hóa; dịch vụ; đầu tư; vốn và cần lao có kỹ năng. Trọng điểm của AEC là phát triển kinh tế khu vực dựa trên sự kết nối sức mạnh của thị trường 10 nước ASEAN với khoảng 600 triệu người tiêu dùng và tổng GDP hơn 1.850 tỉ đô la Mỹ. Nhiều giải pháp hăng hái Theo CARI, các doanh nghiệp tư nhân nhỏ và vừa chiếm tới 98% doanh nghiệp trong ASEAN, nhưng phần lớn họ vẫn chưa ý thức được đầy đủ về các thời cơ mà thị trường chung ASEAN mang lại. Trên thực tại, các công ty này vẫn muốn được hưởng những chính sách bảo hộ, giúp họ tránh được những cạnh tranh từ bên ngoài. Để khuyến khích dòng chu chuyển tự do hàng hóa tiến tới AEC, ASEAN đã tiến hành dỡ bỏ các hàng rào quan thuế và phi quan thuế, Tiếp nối những gì đã thực hành ở AFTA. Tài liệu của Ban thư ký ASEAN cho thấy, từ tháng 1-2010, sáu nước phát triển hơn trong ASEAN gồm Brunei, Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore và Thái Lan (ASEAN - 6) đã xóa bỏ thuế nhập khẩu đối với 99,65% trong tổng số các dòng thuế, trong đó mức thuế 0% ứng dụng cho 24,15% tổng số hàng hóa từ các ngành ưu tiên hội nhập như nông nghiệp, hàng không, ô tô, điện tử, ngư nghiệp, chăm chút sức khỏe, cao su, dệt may và thời trang, du lịch, ngành công nghiệp gỗ; 14,92% các sản phẩm từ thép và inox; 8,93% các sản phẩm cơ khí và máy móc; 8% các sản phẩm liên quan đến hóa chất. Bốn nước gồm Campuchia, Lào, Myanmar và Việt Nam cũng cắt giảm thuế du nhập xuống còn 0-5% đối với 98,86% dòng thuế cho các loại hàng hóa nói trên. Bộ trưởng công thương nghiệp Vũ Huy Hoàng cho biết Việt Nam là một trong những thành viên hăng hái tham dự AEC và tới tháng 8-2012 đã giảm thuế du nhập cho trên 10.000 dòng thuế xuống mức 0-5% theo hiệp nghị thương nghiệp hàng hóa ASEAN (ATIGA), chiếm khoảng 98% số dòng thuế trong biểu thuế. Do Việt Nam là một trong số những nước thành viên mới của ASEAN nên được linh hoạt xóa bỏ thuế quan một số mặt hàng, nhóm mặt hàng đến năm 2018, thay vì năm 2015 (2) . Để tiến tới AEC, ASEAN đang thực hiện nhiều giải pháp khác, trong đó có phát triển hệ thống chính sách một cửa (cho phép các doanh nghiệp nộp giấy tờ về cùng một nơi và các cơ quan chuyên trách sẽ xem xét và đưa ra quyết định tại nơi mà doanh nghiệp nộp); cơ chế tự cấp giấy chứng thực xuất xứ hàng hóa (cho phép những người xuất khẩu, thương gia, người sinh sản khi đã đáp ứng đầy đủ các đề nghị cấp thiết, thì được phép tự cấp chứng chỉ xuất xứ hàng hóa cho mình thay vì phải xuất trình một chứng thực xuất xứ do nhà nước cấp); đương đại hóa hệ thống thương chính (cho phép thủ tục dỡ container khỏi tàu có thể diễn ra trong vòng 30 phút...). Chặng đường khó khăn Tại cuộc hội thảo ở Hà Nội cuối tuần trước, ông Subash Bose Pillai, Trưởng bộ phận hội nhập thị trường, Ban thư ký ASEAN, khẳng định: tính đến hết tháng 5-2013, ASEAN đã thực hành được 77,8% các sáng kiến AEC. Như vậy, về mặt thời kì mà nói, gần 80% công việc được hoàn thành trong vòng năm năm (từ 2007). Vậy hạn còn lại (2,5 năm) để hoàn tất nốt hơn 20% phần việc có phải là nhiều? Tổng thư ký Lê Lương Minh khi trả lời phỏng vấn TBKTSG thừa nhận: “Phần còn lại hẳn nhiên là những thứ không dễ thực hành”. Tổng thống Philippines Benigno Aquino, được hãng tin Pháp AFP dẫn lời khi dự hội nghị cấp cao ASEAN hồi tháng 4 ở Brunei, cũng cho rằng thay thành lập thị trường chung ASEAN vào năm 2015 đang ở tuổi cam go nhất. Ông Subash Bose Pillai, người dự trực tiếp vào quá trình thành lập AEC, nêu một số lý do mà ông gọi là “nút thắt cổ chai” gồm: các nước chậm trễ trong việc chuẩn y các thỏa thuận/nghị định thư đã ký kết; không áp dụng được các sáng kiến khu vực do luật lệ và quy định nội bộ từng nước... Ông Pillai giảng giải: “Mỗi nghị định/thỏa thuận cần được cả 10 nước thông qua. Nhưng mỗi nước ASEAN có một cơ chế chuẩn y khác nhau. Có nước cần rất nhiều thời gian”. Đặc trưng của ASEAN, ngay từ đầu, chính là sự đa dạng về kinh tế và chính trị của các thành viên. Chả hạn, nước giàu nhất và nghèo nhất trong ASEAN có GDP hơn kém nhau tới 61 lần. Những khác biệt như vậy khiến các nước không dễ nhượng bộ khi từ bỏ các chính sách nhà nước để tham gia vào các cam kết khu vực. Và thực trạng này được lặp đi lặp lại suốt bao nhiêu năm nay và đến giờ này nó vẫn tiếp kiến được nhắc tới. Viện Nghiên cứu ASEAN CIMB (CARI), có hội sở đặt tại Malaysia, trong một nghiên cứu được công bố hồi đầu tháng 7, cũng đưa ra một vài cảnh báo cụ thể hơn. Theo CARI, các doanh nghiệp tư nhân nhỏ và vừa chiếm tới 98% doanh nghiệp trong ASEAN, nhưng phần nhiều họ vẫn chưa tinh thần được đầy đủ về các nhịp mà thị trường chung ASEAN mang lại. Trên thực tiễn, các công ty này vẫn muốn được hưởng những chính sách bảo hộ, giúp họ tránh được những cạnh tranh từ bên ngoài. Trong khi đó, hội nhập kinh tế khu vực lại tiếp cận “từ trên xuống” (chính phủ), chứ không phải “từ dưới lên” (doanh nghiệp). Điều đó có tức thị các thỏa thuận hội nhập được cấp chính phủ thực hiện trong khi ngôn ngữ của doanh nghiệp có khi ít được trọng. CARI kết luận rằng, chính phủ chẳng thể đổ lỗi cho kinh tế tư nhân không biết tận dụng lợi thế từ hội nhập khu vực. Sự xuất hiện của “tư duy khu vực” là quan yếu nhưng với thương lái, để từ suy nghĩ biến thành hành động thực tiễn, cần có những quy định phù hợp từ các chính phủ. Về tự do thương mại, CARI nhận xét, cho dù nhìn vào những con số rất hăng hái như “xóa bỏ 99,65% hạn ngạch quan thuế” thì vẫn tồn tại một hệ thống các danh mục loại trừ. “Có sản phẩm được xếp vào danh mục loại trừ tạm, loại trừ do nhạy cảm (thí dụ sản phẩm nông nghiệp), có thứ cần được bảo hộ vì lý do an ninh quốc gia, an toàn sức khỏe hay đạo đức xã hội”, vắng của CARI viết. CARI cho rằng, các nhà thương thuyết của ASEAN vẫn mất nhiều công sức để trao đổi về “danh sách loại trừ” chứng tỏ các nước vẫn muốn bảo đảm một số ngành công nghiệp của mình được bảo hộ bởi hàng rào thuế quan. Chưa kể tới nhiều loại hàng rào phi quan thuế khác. Tự do hóa dịch vụ cũng là một thách thức lớn trên con đường tiến tới mục tiêu hoàn thành AEC. Trong khu vực ASEAN, lĩnh vực dịch vụ góp phần đáng kể vào việc gia tăng GDP của từng nước thành viên. Tài liệu của Ban thư ký ASEAN cho thấy, giá trị sản phẩm dịch vụ chiếm tới 40-60% GDP của nhiều nước như Indonesia, Thái Lan, Philippines... Tuy nhiên, thực tế cho thấy, cam kết của nhiều nước phát triển trong ASEAN không cao hơn bao nhiêu so với nguyên trạng. CARI còn cho rằng, hiện các nước ASEAN vẫn cạnh tranh lẫn nhau để cuốn FDI. Tuy nhiên, để tạo ra chính sách cạnh tranh toàn diện, nhiều nước như Lào, Campuchia, Myanmar, thận chí đến cả Philippines, hiện vẫn chưa có các quy định pháp luật ăn nhập để chống độc quyền... Điều này cũng được coi là trở lực lớn trên con đường đi tới một thị trường chung. AEC được kỳ vọng sẽ đưa ASEAN thành một khu vực kinh tế có sự liên kết chặt chẽ, tạo tiện lợi cho quá trình phát triển năng động, ổn định, tăng cường khả năng cạnh tranh, qua đó đem lại sự thịnh vượng kinh tế cho các nước thành viên. Và như Tổng thư ký Lê Lương Minh đã nói, chặng đường 2,5 năm còn lại vẫn còn rất nhiều việc phải làm. ____________________________________________ (1) Tài liệu của Subash Bose Pillai, Trưởng bộ phận hội nhập thị trường, Ban thư ký ASEAN tại hội thảo về Cộng đồng kinh tế ASEAN ở Hà Nội ngày 12-7. (2) Bài phát biểu của ông Vũ Huy Hoàng nhân kỷ niệm 45 năm ngày thành lập ASEAN tháng 8-2012. Cơ chế một cửa của ASEAN là gì? Cơ chế một cửa là yếu tố quan yếu trong kế hoạch hành động ASEAN để tiến tới hiện thực hóa Cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC) vào năm 2015. Nhưng, theo Tổng thư ký ASEAN Lê Lương Minh, cơ chế này hiện đang là “nút thắt cổ chai” trên chặng đường tiến tới AEC. Cơ chế một cửa (ASW) là yếu tố quan trọng của AEC. Khi ASW hoạt động với đầy đủ chức năng, lợi thế thương mại và dòng chu chuyển hàng hóa trong khu vực sẽ được cải thiện đáng kể bằng cách ứng dụng cơ chế thảo luận dữ liệu điện tử về hàng hóa thông quan trong ASEAN. Cơ chế một cửa quốc gia (NSWs) sẽ liên kết với nhau duyệt y ASW cho phép các doanh nghiệp nộp tuốt các văn bản giấy má liên can tới hoạt động thương mại về cùng một nơi và cũng chính các cơ quan chuyên trách trong ASEAN sẽ xem xét và đưa ra quyết định ở chính nơi mà doanh nghiệp làm thủ tục giấy tờ. Hiện Brunei, Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore và Thái Lan đã và đang kích hoạt cơ chế NSWs ở các chừng độ khác nhau. Trong các nước thành viên, các doanh nghiệp, các ngành công nghiệp ngày càng tận dụng NSWs để nộp và tiếp cận các mẫu tờ khai hải quan khác nhau, song song để hoàn thành bổn phận pháp lý của mình. Campuchia, Lào, Myanmar và Việt Nam hiện đang trong giai đoạn đầu của quá trình này và cũng đang thực hành các vận dụng thương chính điện tử bao gồm việc nộp giấy má, lựa chọn, thanh toán thuế và các biên lai thuế. Nguồn: Ban thư ký ASEAN